Шимийн архи бага зэрэг халаагаад шар тостой орой унтахдаа уувал нойргүйдэл, хий ханиад хүндрэхээс сэргийлэх талаар товч бичсэн юм. “Архи зөвлөдөг эмч байж болохгүй, шимийн архи халааж уувал шууд сохордог, нүдээ аньж уувал сохрохгүй….” гэх мэтээр элдэв сэтгэгдэл элит гэж өөрсдийгөө тодотгодог эго ихтэй жиргээчдээс илүүдэй орж иржээ. Тоглоод байгаа юмуу, тохуурхаад байгаа юмуу, үнэнээсээ бичээд байгаа юмуу, мэдэхгүйдээ бичээд юмуу гэдгийг нь би хувьдаа ялгаж салгаж мэдэхгүй болохоор нэмэлт тайлбар хийхээр шийдлээ.
Нэгт. Шимийн архи, водка 2 шинж чанараараа ч тэр, мөн чанараараа ч тэр шал өөр зүйл шүү Монголчуудаа. Орос, Монгол 2 архи этилийн спирт агуулдгаараа ижил байх боловч түүхий эд өөр, нэрэх технологи өөр, этанолийн концентраци ч өөр, идээ ундааны уламжлал ч өөр юм.
Хүний бие махбодийн генийн мэдээлэл бүс нутаг, цаг уур, ахуй соёлдоо дасан зохицсон байдаг. Монголчууд мал аж ахуйдаа суурилсан цагаан идээгээ исгэх, нэрэх аргаар шимийн архи гаргаж авдаг уламжлалт технологитой. Энэ технологиор шимийн архинд агуулагдах этилийн спиртийн концентраци 10-12% байдаг. Иймд Монгол хүний бие махбод, тэр дундаа Монгол хүний элэг 10-12 % хэмжээний этанолийг хоргүйжүүлж чадах хэмжээний алкогольдегидрогеназа фермент нийлэгжүүлж чаддаг. Харин улаан буудай нэрж гаргах технологи Монголын уламжлалт технологи биш юм. Сүүлд Монголд нутагшсан технологи. Улаан буудайн спиртээр найруулсан цагаан архи буюу водка нь 38-40%-ийн этанол агуулдаг. Монголчуудын элэг энэ хэмжээний этанолийг хоргүйжүүлж чадах фермент нийлэгжүүлж чаддаггүй тул шартах, элэг, тархи, зүрх гэмтээх хоруу чанар өндөртэй. Харин оросууд олон жил улаан буудайгаа исгэж водка гаргаж ирсэн уламжлалтай. Орос хүмүүсийн хувьд этанолийг хоргүйжүүлдэг алкоголдегидрогеназа ферментийг элэг нь илүү ихээр нийлэгжүүлдэг гэсэн судалгаа байдаг. Иймдээ ч тэд водкагаа стаканаар нь уугаад байдаг нь бие махбодийн генетикийн мэдээлэлтэй нь холбоотой.
Орос хүнд улаан буудайн спиртээрээ гаргасан архи зохицдог бол монгол хүнд сүү цагаан идээгээ исгэж нэрж гаргасан шимийн архи зохицдог. Япон, Солонгосчууп уламжлалт хүнс ахуйдаа суурилсан цагаан будаагаа нэрж гаргасан Сөжү, Сакей архиа уудаг. Тэр нь өөрсдөд нь тохирдог. Иймд Монголчуудын литр, литрээрээ уудаг болчихсон водкаг шимийн архитай адилгаж болохгүй. Монголчууд бид цаг улиралдаа шимийн архиа тохируулан хүртэх нь бидний биеийг тэжээн тэтгэх чанартай юм. Тохируулж хүртээрэй гэхийг балгаж залгилдаг водка шигээ битгий мушгиасай гэж хүсэх байна.
Хоёрт. Бага зэрэг халаагаад уугаарай гэснийг буцалгаж уу гэсэн мэтээр хүлээж авах хэрэггүй. Мэдээж шимийн архи нь ч тэр, водкаг ч тэр хэт халаавал этилийн спирт задралд орж хорт нэгдэл үүсгэдэг. Энэхүү хорт нэгдэл нь тархи мэдрэлийн тогтолцоог гэмтээдэг. Тэгвэл бид уламжлалдаа шимийн архиа яаж халааж уудаг байсан бол? Тасалгааны хэм цельсийн 20-25 градус байдаг. Этилийн спирт буцалж задралд орох хэм нь цельсийн 78 градус байдаг. Иймд энэ хэмээс хэтэртэл халаавал хүнд хор болно. Иймд шимийн архийг тасалгааны хэмээс бага зэрэг бүлээсгэх буюу 40-45 градуст бүлээсгээд бага зэрэг шар тос хөвүүлээд уудаг байсан уламжлалтай. Ингэхдээ одооных шиг бар ресторанд шил шилээр нь уудаггүй байсан. Шимийн архиа бүлээсгээд шар тосоо хөвүүлээд нүдээ анин үнэрийг нь мэдэрч сэтгэл сэтгэлээ сэргээж бага багаар тамшаалж уудаг соёлтой. Үүнийг сархад хүртэх ёсон хэмээн нэрийддэг билээ. Харин одоо бид шимийн архи шар тостой улиралдаа зохицуулж хэрэглээрэй гэж зөвлөснийг буруушааж шүүмжилдэг хэрнээ харь нутгийн водкаг хундага хундгаар нь шууд хөнтөрдөг хэв маягтай болсон шүү дээ. Иймд бүлээсгэж уугаарай гэснийг буцалгах мэтээр битгий хүлээж аваасай гэж хүсч байна.
Хүндэтгэсэн,
Цахим Эмч
“Согтууруулах ундааны зохистой хэрэглээ” сэдвийг тодрууллаа
Сэтгэгдэл